Μονοπάτια του Αποκόρωνα (Διαδρομή 2)
ΔΙΑΔΡΟΜΗ 2: Διαδρομή στην Ιστορία
Στύλος - Κυλίντρα - Μνημειακή ελιά - Σαμωνάς - Χιλιομουδού - Κυριακοσέλλια (φρούριο) - εκκλησία Αγίου Νικολάου - Πρόβαρμα - Στύλος
Συνολικό μήκος διαδρομής 2: 8,7 χλμ, εκτιμώμενος χρόνος 4ω 50΄
Μερος Α:5,6 χλμ, εκτιμώμενος χρόνος 2ω 35΄
Στύλος - Κυλίντρα - Μνημειακή ελιά - Σαμωνάς - Χιλιομουδού
H Διαδρομή 2 έχει σχεδιαστεί με σκοπό να αναδείξει τα ενδότερα του Αποκόρωνα, και κυρίως το άνω μέρος της κοιλάδας του Κοιλιάρη, με σημεία αναφοράς τη μνημειακή ελιά του Σαμωνά, το φρούριο των Κυριακοσελλίων και τον βυζαντινό ναό του Αγίου Νικολάου. Από τις πηγές του Στύλου και την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου κινηθείτε δυτικά (ανηφορικά) και στη δεύτερη διασταύρωση μετά από 150 μέτρα στρίψτε αριστερά (νότια) και στην επόμενη δεξιά (νοτιοδυτικά). Συνεχίστε σε αυτόν τον δρόμο για 200 μέτρα και στο τέλος του στρίψτε ξανά δεξιά (δυτικά). Περίπου 270 μέτρα πιο κάτω, εκεί που τελειώνουν τα σπίτια του χωριού, στρίψτε δεξιά (βορειοδυτικά) στη διχάλα που θα συναντήσετε και ακολουθήστε τον χωματόδρομο αυτό, ο οποίος στενεύει σε μονοπάτι περίπου 800 μέτρα πιο πάνω. Μετά από άλλα 400 μέτρα το μονοπάτι τέμνει έναν χωματόδρομο και συνεχίζει ακόμα πιο ανηφορικά έως τη θέση Κυλίντρα (1 χλμ), σε υψόμετρο 360 μέτρων, έξω από τον Σαμωνά.
Στην τοποθεσία αυτή εντοπίστηκαν ίχνη οικισμού της Υστερομινωϊκής περιόδου (1560-1050 π.Χ.), εργαλεία και κεραμικά. Η στρατηγική θέση του λόφου μαρτυρά ότι εκεί υπήρχε ακρόπολη της ίδιας εποχής. Σύμφωνα με τον Paul Faure, η ονομασία του χωριού Σαμωνάς έχει προκύψει από τη λέξη «σάμος» ή «σάμη», που περιγράφει μια τοποθεσία υψηλή και απόκρημνη. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, το όνομα του χωριού σχετίζεται με τον Σάμωνα της μυθολογίας, γιο του Ερμή και της Ρήνης, ενώ μια τρίτη συνδέει το χωριό με τον Άγιο Σαμωνά, στον οποίο αφιερώθηκε το δεξί κλίτος της εκκλησίας του Αγίου Ευσταθίου, στο ψηλότερο σημείο του χωριού.
Προτού συνεχίσετε προς το χωριό, αξίζει να επισκεφθείτε τη Μνημειακή Ελιά του Σαμωνά στη θέση Λάκκος, σε απόσταση 700 μέτρων από την Κυλίντρα. Η ελιά αυτή είναι μαστοειδούς ποικιλίας, την οποία οι ντόπιοι αποκαλούν «τσουνάτη», ενώ λόγω της ηλικίας και του μεγέθους της έχει ανακηρυχθεί «μνημειακή» από τον Σύνδεσμο Ελαιοκομικών Δήμων Κρήτης (ΣΕΔΗΚ). Σε ύψος ένα μέτρο από το έδαφος ο κορμός του δέντρου έχει μέγιστη διάμετρο 5,25 μέτρα και περίμετρο 12,90, ενώ στην βάση του έχει μέγιστη διάμετρο 6,70 μέτρα και περίμετρο 20 μέτρα.
Συνεχίζοντας νοτιοδυτικά του Σαμωνά και σε απόσταση 1,5 χιλιομέτρου θα συναντήσετε τη Χιλιομουδού, ένα μικρό χωριό που κρατάει καλά την παράδοση, καθώς εδώ βρίσκεται το μόνο ελαιοτριβείο σε όλη την Ελλάδα που λειτουργεί ακόμα με τον παραδοσιακό τρόπο (με μύλους και τορβάδες), ένα από τα τελευταία εργαστήρια κατασκευής κρητικών μουσικών οργάνων (το οποίο φτιάχνει λαούτα, βιολιά, μαντολίνα και λύρες) και ένα από τα λίγα εργαστήρια κατασκευής κουδουνιών αιγοπροβάτων, γνωστά στα κρητικά ως «λέρια».
Από τη Χιλιομουδού μπορείτε να κατηφορίσετε την πλαγιά νότια του χωριού και να συνεχίσετε προς τη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Νικολάου (800 μέτρα), μια από τις πιο όμορφες και καλοδιατηρημένες της Κρήτης, στην οποία θα αναφερθούμε εκτενέστερα στην επόμενη κοινοποίηση.
Μέρος Β: 5,1 χλμ, εκτιμώμενος χρόνος 2ω 15΄
Κυριακοσέλλια (φρούριο) - εκκλησία Αγίου Νικολάου - Πρόβαρμα - Στύλος
Αν κάνετε τη διαδρομή αυτή ως κυκλική (από και προς τον Στύλο) και έχετε ήδη περπατήσει το μέρος Α, θα φτάσετε στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου κατηφορίζοντας από τη Χιλιομουδού (800 μέτρα). Αν όχι, αξίζει να ξεκινήσετε από το χωριό Κυριακοσέλλια, το οποίο λέγεται ότι πήρε το όνομά του από τη λέξη «σέλα», καθώς ο λόφος ανατολικά του χωριού παραπέμπει στο σχήμα αυτό, ενώ σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή συνδέεται με τη λέξη «σελί», που στην Κρήτη χρησιμοποιείται ως συνώνυμο του αυχένα μεταξύ δύο βουνών. Όταν ο Ερρίκος Πεσκατόρε κατέλαβε την Κρήτη το 1205 στο όνομά της Δημοκρατίας της Γένοβας, το φρούριο των Κυριακοσελλίων (Rocca di San Nicoló) ήταν ένα από τα δεκαπέντε που επέλεξε να επισκευάσει, αλλά αυτό δεν απέτρεψε την κατάληψή του από τις οικογένειες των Σκορδίληδων και των Μελισσηνών, οι οποίες το κατέλαβαν κατά την επανάσταση των δύο Συβρίτων το 1217 και το διατήρησαν υπό τον έλεγχό τους μέχρι το 1236, οπότε και παραδόθηκε στους Βενετούς με συνθήκη (με αντάλλαγμα κάποια προνόμια). Μέσα στο πρώην οχυρό σώζεται η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, ενώ στο δυτικό άκρο του κάστρου υπάρχει πύργος και δεξαμενή νερού.
Κάτω από τις οχυρώσεις στη βόρεια πλευρά του βράχου βρίσκεται ο ναός του Αγίου Μάμα, ενώ χαμηλότερα στην κοιλάδα (βόρεια του κάστρου ή βορειοανατολικά του χωριού) βρίσκεται ο ναός του Αγίου Νικολάου, μια από τις πιο όμορφες και καλοδιατηρημένες βυζαντινές εκκλησίες της Κρήτης. Η εκκλησία χτίστηκε τον 11ο αιώνα ως μονόχωρη καμαρόσκεπη, αλλά μετατράπηκε σε σταυροειδή εγγεγραμμένη με τρούλο τον 13ο αιώνα. Την ίδια περίοδο το εσωτερικό της διακοσμήθηκε με εξαιρετικές τοιχογραφίες, πολλές εκ των οποίων διατηρούνται έως σήμερα σε καλή κατάσταση.
Από εδώ ακολουθήσετε τον δρόμο προς τα βόρεια και στη συνέχεια προς τα ανατολικά για 800 μέτρα και στρίψτε δεξιά σε ένα μονοπάτι στο ύψωμα κάτω από τη Χιλιομουδού και περπατήστε για άλλο τόσο, έως ότου διασταυρωθείτε με τον δρόμο που συνδέει τον Σαμωνά με το Πρόβαρμα. Διασχίστε τον δρόμο και στρίψτε αριστερά (βορειοανατολικά), ακολουθώντας ένα μονοπάτι που συνεχίζει παράλληλα με τον δρόμο για 300 μέτρα. Στη συνέχεια, διασχίστε ξανά τον δρόμο και ακολουθήστε έναν χωματόδρομο που γίνεται μονοπάτι και βγαίνει ξανά στον δρόμο 600 μέτρα πιο κάτω. Αρκετά σημεία της διαδρομής έχουν εξαιρετική θέα προς την κοιλάδα του Κοιλιάρη. Από εδώ, μπορείτε να ακολουθήσετε τον δρόμο και να επισκεφθείτε το Πρόβαρμα, ή να ακολουθήσετε τη σηματοδότηση που οδηγεί και πάλι αριστερά (βόρεια) μέσα από έναν χωματόδρομο μήκους 1 χλμ στα περίχωρα του Στύλου, απ’ όπου οι πηγές απέχουν περίπου 500 μέτρα.
Πηγή: Δήμος Αποκόρωνα (2022)